Βρισκόμαστε εδώ, εκεί, στο ανάμεσα

Βρισκόμαστε μόλις 20 χλμ. ανατολικά από την Αθήνα.
Στην καρδιά της μεγάλης πεδιάδας των Μεσογείων.
Στις κορυφές και ανάμεσα στα πρανή δύο χαμηλών λόφων ανατολικά του Υμηττού.
Εδώ που εν μέρει ενέπιπτε η Ερχιά, αττικός δήμος που ανήκε στην Αιγηίδα φυλή σύμφωνα με τη διοικητική διαίρεση του Κλεισθένη.
Στον τόπο που σύμφωνα με τη μυθολογία ο Ερχίας φιλοξένησε τη θεά Δήμητρα, όταν εκείνη έψαχνε την κόρη της Περσεφόνη που την είχε απαγάγει ο θεός του Κάτω Κόσμου Πλούτωνας. Εξ ου και η ονομασία Ερχιά.
Στη γενέτειρα του ιστορικού Ξενοφώντα και του ρήτορα Ισοκράτη.
Στην ύπαιθρο «χώρα» που ο Αλκιβιάδης κατείχε κτήματα έκτασης τριακοσίων πλέθρων.
Στη γη όπου εντοπίστηκαν αρχαίοι οικισμοί, ιερά και νεκροταφεία, κι από τα χώματα της οποίας ανασύρθηκαν σπουδαία ευρήματα που αντιπροσωπεύουν σχεδόν όλες τις χρονολογικές ιστορικές περιόδους.
Στον τόπο που κάθε χρόνο στη μνήμη των Κορυφαίων Αποστόλων Πέτρου και Παύλου ξεσηκώνεται στο πόδι όλη η πόλη για τον μέγα πανηγυρικό εορτασμό με το πατροπαράδοτο στιφάδο.
Εκεί, όπου χωρούν όλα: μύθοι, Ιστορία, έθιμα, παραδόσεις.
Βρισκόμαστε στα Σπάτα

Η ιστορία της κατοίκησης του τόπου ξεκινά κάπου την 3η χιλιετία π.Χ.
Σε μια φυσικά οχυρή θέση στον λόφο Ζάγανι δημιουργήθηκε ένας εύρωστος οικισμός που επόπτευε την πεδιάδα. Μέχρι που τα φώτα έσβησαν απότομα, πέτρα-πέτρα μεταφέρθηκε και την προϊστορική ακρόπολη Ζάγανι κατ’ ανάγκην «διαδέχθηκε» ο Διεθνής Αερολιμένας Αθηνών «Ελευθέριος Βενιζέλος».
Ανάμεσα σε αυτές τις δύο πραγματικότητες, ο τόπος ήκμασε και παρήκμασε κάμποσες φορές, εγκαταλείφθηκε, αποικήθηκε, εποικίστηκε, κατακτήθηκε, ανασυγκροτήθηκε, επεκτάθηκε. Άνθρωποι με διαφορετικές καταβολές βρήκαν σε αυτόν μια νέα πατρίδα, νέοι πληθυσμοί προέκυψαν. Ώσπου στους νεότερους χρόνους της ελεύθερης Ελλάδας πήρε τη μορφή του «χωριού» με βάση τα δυτικά πρότυπα της εποχής, ύστερα εξελίχθηκε σε πόλη και προοδευτικά σε σύγχρονο αστικό ιστό που αναπτύσσεται και μετασχηματίζεται διαρκώς.

Το πέρασμα από το Ζάγανι στην Ερχιά και από την Ερχιά στα Σπάτα παρακολουθεί η έκθεση «Σπάτων ιστορήματα τοπίου». Μνημεία, ανασκαφικά ευρήματα, νεότερα και σύγχρονα αρχιτεκτονήματα, εικόνες του φυσικού περιβάλλοντος, ιστορικά γεγονότα, εντυπώσεις, διηγήσεις και ήχοι ενώνονται σε ένα αφήγημα. Όλα μαζί χτίζουν ιστορήματα για το τοπίο της ευρύτερης περιοχής των Σπάτων και του επίνειού τους, την Αρτέμιδα, όπου κινήθηκε και δραστηριοποιήθηκε ο άνθρωπος για σχεδόν πέντε χιλιετίες, αποκαλύπτοντας στιγμές από την καθημερινή του ζωή, τις ασχολίες του, την κοινωνική οργάνωση, τις πίστεις και τις δοξασίες του.

ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ

Σήμερα
Διοικητική έδρα του Δήμου Σπάτων-Αρτέμιδος που συγκροτήθηκε με το Πρόγραμμα «Καλλικράτης» από τη συνένωση των Δήμων Σπάτων -Λούτσας και Αρτέμιδος σε εφαρμογή του Ν.3852/2010.

20ος αιώνας
Δήμος που συστάθηκε το 1952, με πρώτο αιρετό Δήμαρχο τον Χρήστο Ιωάν. Μπέκα.

Κοινότητα που αναγνωρίστηκε ως ανεξάρτητη με τον νόμο ΔΝΖ΄ (4057) της κυβέρνησης Ελευθερίου Βενιζέλου το 1912 και πρώτο Κοινοτάρχη τον Γεώργιο Γεώργα.

Νεότεροι χρόνοι της ελεύθερης Ελλάδας
Συνοικισμός του Δήμου Κεκρο(ω)πίας με έδρα τον Κουρσαλά (Κορωπί) που ιδρύθηκε με Βασιλικό Διάταγμα του 1840. Δήμαρχος Κρωπίας την περίοδο 1887-1891 διετέλεσε ο Σπαταναίος Μιχαήλ Παπαχρήστου.

“Χωρίον” του Δήμου Αραφήνος με έδρα την Αραφήνα (Μαρκόπουλο) που σχηματίστηκε με Διάταγμα της Βαυαρικής Αντιβασιλείας το 1835.

Περίοδος Οθωμανικής κυριαρχίας
Αγροτική κοινότητα όπου αναφέρονται τσιφλίκια και μεγάλες εκτάσεις που κατείχαν Μονές.

Υστεροβυζαντινή περίοδος (13ος -15 ος αι. )
Σημείο εγκατάστασης αρβανίτικων πληθυσμών που εποίκησαν την Αττική σε δύο κύματα (1383-1384 και 1388-1394) με την παραχώρηση τιμαρίων (προνοιών) σε εγκαταλελειμμένες γαίες.

Παλαιοχριστιανικοί & Βυζαντινοί χρόνοι (4ος αι.-12ος αι. μ.Χ.)
Πυρήνας με αυτάρκεις γεωργικές κοινότητες που ασπάσθηκαν τον χριστιανισμό και οικοδόμησαν βυζαντινούς ναούς στην περιοχή.

Ρωμαϊκή κυριαρχία (1ος αι. π.Χ. – 3ος αι. μ.Χ.)
Οικονομικά εύρωστη περιοχή με αγροικίες υπό ρωμαϊκό έλεγχο.

Κλασική εποχή (5ος – 4ος αι. π.Χ.)
Αγροτικός αττικός δήμος της Ερχιάς, νότια των σημερινών Σπάτων, με διοικητικό και θρησκευτικό κέντρο που τοποθετείται στη θέση Πουσιρή.

Αρχαϊκά Χρόνια (7ος – 6ος αι. π.Χ.)
Περιοχή που γνωρίζει ακμή, όπως αποδεικνύεται από την πληθώρα αρχαϊκών τύμβων που αποκαλύφθηκαν στη θέση Βελανιδέζα.

Γεωμετρική Περίοδος (1100-700 π.Χ.)
Αγροτική περιοχή που γνωρίζει κάμψη.

Μυκηναϊκή περίοδος (1.600-1.050 π.Χ.) 
Ακμαίος και ιεραρχικά οργανωμένος οικισμός που τοποθετείται στον λόφο Μαγούλα, όπου ανασκάφηκαν οι περίφημοι θαλαμωτοί τάφοι των Σπάτων.

Μέση εποχή του Χαλκού (2000 π.Χ.)
Ένας από τους τέσσερις οικισμούς μαζί με τη Βραυρώνα, τις Λαµπτρές και τον Σφηττό.

Τέλη Νεολιθικής περιόδου, Πρώιμη Εποχή του Χαλκού
Σημαντική θέση προϊστορικής κατοίκησης/χρήσης που τοποθετείται στον λόφο Ζάγανι.